بیانات راهگشای اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار مداحان اهلبیت(ع)، فراتر از یک سخنرانی مناسبتی، یک مانیفست دقیق و عملیاتی برای تمام فعالان جبهه فرهنگی کشور بود. ایشان با نگاهی حکیمانه، میدان اصلی نبرد امروز را جنگ هویتی معرفی کرده و فرمان تغییر آرایش از سنگر دفاعی به موضع هجوم به نقاط ضعف دشمن را صادر کردند. این رویکرد فعالانه، نیازمند درک عمیق و ترجمه به راهکارهای اجرایی است. اینکه چگونه میتوان جوانان را در برابر این تهاجم پیچیده مصون کرد و با تولید محتوای هوشمندانه، ابتکار عمل را در دست گرفت، پرسشهایی کلیدی است که پاسخ به آنها چراغ راه آینده خواهد بود. در جستوجوی پاسخی برای این دغدغههای کلیدی و به منظور روشن شدن مسیر پیش رو، به محضر دکتر میثم لطیفی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) رسیدیم. حاصل این هماندیشی راهگشا، اکنون پیش روی شماست.
اسوهها را باید به میدان زندگی امروز آورد
دکتر لطیفی در طلیعه سخن و در راستای تبیین تأکید رهبر معظم انقلاب بر «اسوهسازی»، توضیح میدهد: از منظر مدیریت اسلامی، ارائه الگو تنها زمانی مؤثر است که به نیاز، زبان و زیستجهان نسل مخاطب توجه شود. هدف، بازگویی صرف گذشته نیست، بلکه تبدیل مفاهیم الهی به راهکارهای زنده و الهامبخش برای امروز است. باید الگوها را با محوریت دغدغههای انسان معاصر معرفی کرد؛ مثلاً وقتی از شهدا سخن میگوییم، به جای تمرکز بر واقعهنگاری، باید نشان دهیم چگونه در موقعیتهای واقعی، تصمیمهای اخلاقی و اجتماعی کاربردی گرفتهاند.
این استاد دانشگاه برای عملیاتی کردن این نگاه، بر ضرورت استفاده هوشمندانه از روشهای نوین ارتباطی و روانشناسی اجتماعی تأکید کرده و میافزاید: باید پیام را با زبان تجربه زیسته جوانان تطبیق داد. البته جایگاه بیبدیل هیئت و فضای چهره به چهره هرگز نباید نادیده گرفته شود، بلکه همین جریان اصیل نیز باید خود را به ابزارهای روز مجهز کند. نکته کلیدی دیگر، دستیافتنی کردن الگو است؛ یعنی به جای بزرگنماییهای دور از دسترس، بر رفتارهای ساده اما مداوم، تعهد اجتماعی و خودسازی آنها تمرکز کنیم تا جوان احساس کند میتواند همان مسیر را طی کند. این کارشناس فرهنگی، مشارکت را شاهکلید این فرایند دانسته و با اشاره به هدف قیام امام حسین(ع) مبنی بر اصلاحطلبی خودِ جامعه، یادآور میشود: جوانان نباید تنها مخاطب پیام باشند، بلکه باید در تولید محتوا و فعالیتهای فرهنگی، شریک و خالق معنا شوند. این حس مشارکت، الگو را از خاطره به نیروی الهامبخش بدل میکند. در نهایت، مفاهیمی چون جهاد و ایثار باید از حالت شعاری به راهکارهای عملی امروز مانند کار داوطلبانه یا نوآوری اجتماعی ترجمه شوند. اگر میخواهیم اسوهها در موزه ذهن نمانند، باید آنها را با زبان نسل امروز بازتعریف کرده و به میدان زندگی اجتماعی بیاوریم.
آرایش دشمن در جنگ هویتی؛ نقشه راه مصونسازی فرهنگی
این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به هدف اصلی دشمن مبنی بر «تغییر هویت» که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب بود، ابتدا این مفهوم را تعریف میکند: مقصود از تغییر هویت، تلاش دشمن برای دگرگونی در نظام معنا، باور، دستگاه محاسباتی و رفتار اجتماعی ملت ایران است؛ یعنی فروپاشی زیرساختی که بر ایمان به خدا و اهل بیت(ع)، خانواده مستحکم و استقلال فکری استوار است. این تهاجم، قطعاً از مسیرهای نرم و پیچیده، نه جنگ مستقیم صورت میگیرد.
دکتر لطیفی سپس سازوکارهای اصلی این تهاجم را تشریح میکند: نخستین ابزار، جنگ رسانهای و روایتسازی جهتدار است که با استفاده از قدرت تصویر و تکرار در فضای مجازی، ارزشهای غربی را به شکلی جذاب بازنمایی کرده و هویت مصرفگرا و فردمحور را جایگزین هویت جمعگرا و معنوی ما میکند. این روند با تهاجم شناختی و مهندسی ذهن تکمیل میشود. وی با هشداری جدی میگوید: «اینکه امروز هوش مصنوعی به رایگان در اختیار همه قرار گرفته، برای آموزش سامانه و گرفتن قدرت خلاقیت جوامع است». به کمک این ابزارها، محتوای هدفمند برای القای حس بیریشگی و بیاعتمادی به دین و تاریخ تولید میشود. تضعیف نمادهای ملی، وارونهنمایی تاریخ، معرفی نهاد خانواده به عنوان امری محدودکننده و انحراف ذهن جوانان با سرگرمیهای بیهدف، از دیگر تاکتیکهای این جنگ نرم است.
این کارشناس فرهنگی راهکارهای «مصونسازی» را در چند محور کلیدی دستهبندی میکند: نخستین گام، آموزش سواد رسانهای و تفکر نقاد از خانواده تا سطح برنامهریزی ملی برای مدیریت فضای مجازی است؛ وی با اشاره به تجربیات جهانی میگوید: نباید فضای مجازی رها باشد. در گام بعدی، باید با ابزارهای هنری مانند فیلم و بازی، جهانهای داستانی الهامبخش ایرانی-اسلامی خلق کرده و همزمان جوانان را از دریافتکننده پیام به تولیدکننده فعال محتوا تبدیل کنیم. این مهم، نیازمند شبکهسازی هوشمند میان نهادهای فرهنگی است تا یک جریان سازمانیافته شکل گیرد و در نهایت، با معرفی الگوهای موفق جوان و متعهد در عرصههای مختلف، به مفهوم «ایمان کارآمد» جان بخشیده شود.
هیئت؛ از کانون معنوی تا قرارگاه فرهنگی فعال
دکتر لطیفی در تبیین راهکارهای عملی برای تقویت هیئتها به عنوان «کانون پایبندی به ارزشهای انقلاب» و نقش کلیدی آنها در مصونسازی فرهنگی که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب بود، ابتدا به جایگاه منحصربهفرد این نهادها اشاره کرده و میگوید: هیئتها ستونهای معنوی جامعهاند؛ چرا که برخلاف رسانههای مجازی، رابطهای حضوری، عاطفی و اجتماعی با مخاطب برقرار میکنند. برای تحقق این هدف، هیئتها باید از یک کانون سنتی صرف، به یک مرکز تولید محتوای هدفمند تبدیل شوند و با ترکیب پیام دینی با قالبهای هنری مانند پادکست، ویدئوهای کوتاه و داستان، جذابیت رقابتی خود را در برابر رسانههای پرشمار افزایش دهند.
این استاد دانشگاه، تحول در هیئتها را نیازمند دو بازوی تخصصی و رسانهای میداند و ادامه میدهد: مداحان و سخنرانان باید به دانش روز در زمینه ارتباطات دیجیتال و تحلیل نسل جدید مجهز شوند و از متخصصان فنی در کنار خود بهره ببرند. هیئت نباید محدود به فضای فیزیکی بماند؛ بلکه باید در فضای مجازی نیز امتداد یابد و با ارائه روایتهای روزآمد از ایمان و امید، از یک محفل محلی به یک جریان ملی تبدیل شود. البته با تأکید بر حفظ طهارت و عطر فضای مسجد و روضه، نباید از ابزار قدرتمند رسانه غفلت کرد.
این کارشناس فرهنگی در نهایت بر دو رکن «مشارکت جوانان» و «شبکهسازی» تأکید و خاطرنشان میکند: هیئت باید به عرصه خدمترسانی اجتماعی در حوزههایی چون حمایت از نیازمندان و محیط زیست ورود کند تا هویت دینی را از کلام به کنش تبدیل کند. محوریترین بخش این تحول، تغییر جایگاه نسل جوان از مستمع به طراح ایده و مدیر رسانهای است تا هیئت به مرکز تربیت مدیران آینده کشور بدل شود. اما همه اینها در گرو یک نکته کلیدی است: کار انفرادی محکوم به شکست است. هیئتها نیازمند یک بستر شبکهای برای همافزایی محتوایی و تجربهای هستند تا از یکدیگر بیاموزند و الگوهای موفق را بومیسازی کنند.
راهبرد هجومی در جنگ فرهنگی؛ از افشاگری تا روایتسازی
دکتر لطیفی در پاسخ به این پرسش کلیدی که مصادیق عملی هجوم به نقاط ضعف دشمن در عرصه فرهنگی چیست و چگونه میتوان از واکنش انفعالی به یک راهبرد فعال رسید، توضیح میدهد: مقصود از هجوم، صرفاً مقابله لفظی یا دشنامگویی نیست؛ بلکه تولید معنا و روایت فعال در برابر نظام ارزشی بیگانه است. دشمن در حوزه فرهنگ، ضعفهای بنیادینی چون بیریشگی اخلاقی، بحران خانواده، پوچی معنوی و تناقض در شعارهای آزادی و عدالت دارد. وی بر ضرورت افشای این تناقضات تأکید کرده و میافزاید: باید مصادیق عملی را نشان داد. آنها شعار حقوق بشر میدهند، اما تاریخ معاصرشان پر از استعمار و غارت است. بسیاری از صحنههای کربلا، از ذبح کودک ششماهه تا بستن آب را امروز میتوان در غزه دید. باید این حقایق را نشان داد تا خفتگان بیدار شوند. این روش، همانند حرکت حضرت زینب(س) است که در برابر دشمن، با منطق و اقتدار معنوی، ضعف فکری و اخلاقی آنان را آشکار کرد؛ این یک هجوم معرفتی است.
این استاد دانشگاه، ضلع دیگر این راهبرد هجومی را خلق روایتهای امیدبخش از جبهه خودی دانسته و تصریح میکند: باید بر پیشرفتهای علمی، خدمترسانی مردمی و تقویت عزت ملی تکیه کرد تا فضای رسانهای از حالت تدافعی خارج و به بازنمایی دستاوردهای انقلاب تبدیل شود. حضور فعال در پلتفرمها با محتواهای کوتاه، مؤثر و قابل اشتراک، نه برای واکنش، بلکه برای تعریف گفتمان جوان مؤمن، پویا و امیدوار ضروری است. در نهایت باید نشان داد در تلاطم بیاخلاقی و ظلم در جهان، آنچه کشتی نجات است، تمسک به اهل بیت(ع) است که خود با فداکاری، راه رهایی را به بشریت نشان دادهاند.
راه رشد فرهنگی؛ پیوند «شور» حسینی با «شعور» انقلابی
دکتر لطیفی در پاسخ به این دغدغه رهبر معظم انقلاب مبنی بر لزوم پژوهش و آسیبشناسی در پدیده مداحی و شناسایی مهمترین آسیبهای فرهنگی امروز، توضیح میدهد: تأکید ایشان نشان میدهد حتی پربرکتترین پدیدههای فرهنگی نیز اگر آسیبشناسی نشوند، ممکن است از مسیر اصیل خود فاصله بگیرند. یکی از مهمترین آسیبها، «احساسگراییِ جدا از معرفت» است؛ یعنی تمرکز صرف بر شور و هیجان بدون تعمیق در محتوا که به سطحینگری یا حتی تحریف تاریخی میانجامد. آسیب دیگر، غلبه تجملگرایی و رقابتهای نمایشی بر باطن آیینهای دینی است که در نهایت به گسست پیوند این مجالس با کنشگری اجتماعی و تمدنی منجر میشود و کارکرد تحولساز آنها را تضعیف میکند.
در نهایت، دکتر لطیفی راه رشد را در گرو پر کردن شکاف میان شور دینی و شعور ایمانی دانسته و خاطرنشان میکند: راهبرد رشد، نیازمند نظاممند شدن آموزش مداحان و فعالان فرهنگی از طریق مراکز علمی و پژوهشمحور است. همزمان باید مأموریت هیئتها به عنوان پایگاه معرفت و کنش اجتماعی بازتعریف شود؛ جایی که حلقههای فکری جوانان در کنار آیینها شکل گیرد و هنر فاخر، به ویژه شعر عمیق، برای انتقال پیام به کار گرفته شود. مهمترین آسیب امروز، همین فاصله گرفتن شور از شعور است و اگر مداحی از معرفت و عمل اجتماعی جدا شود، پیام عاشورا نیز کماثر خواهد شد. راه رشد؛ پژوهش، تعمیق محتوا و احیای نقش هیئت به عنوان مدرسهای جامع برای ایمان، خدمت و تعالی فرد و جامعه است.
نظر شما